Romatizmal eklem ağrılarından kas gerilmelerine ve bel fıtıklarına dek kas iskelet sistemini etkileyen hemen her hastalığın iyileştirilmesinde sıcak veya soğuk uygulamalardan yararlanılmaktadır. Sıcak ve soğuk uygulamalar fizik tedavi ünitelerinde yapılabildiği gibi çoğu kez kişilerin evde kendi kendilerine de yapabileceği tedavilerdir. İlaç kullanmadan ve ucuz bir şekilde ağrı kesici, kas gevşetici, ödem azaltıcı etki göstermesi sıcak ve soğuk uygulamaların başlıca avantajıdır. Peki ne zaman sıcak, ne zaman soğuk tedavi tercih edilir ve bu tedavileri yaparken dikkat edilmesi gereken konular nelerdir?
Genel kural olarak soğuk uygulama aniden olan (akut) yaralanma ve ağrılarda tedavi amaçlı kullanılır. Akut yaralanmalarda inflamasyon (bağışıklık sistemi aktivasyonu) ve ödem fazladır. Soğuk uygulama bunu azaltır. Sıcak uygulama ise genellikle uzun süredir devam eden (kronik) sorunlarda tercih edilir. Sıcak tedaviler kas ağrısı ve spazmını azaltır. Bazen aynı kişide hem sıcak hem soğuk uygulama dönüşümlü olarak veya farklı vücut bölgeleri için aynı anda kullanılabilmektedir.
a) Ağrının Azalması : Sinir lifleri soğuk uygulamadan etkilenir. Küçük miyelinli ağrı lifleri başta olmak üzere tüm sinirlerde, ileti hızı yavaşlar. 20’C altındaki soğutma ile sinir iletim hızını ayarlayan asetilkolin in üretimi azaltılabilir. Böylece analjezik etki ortaya çıkar.
Soğuk uygulanırken ilk 5-60 saniyede ağrıda artma olsa da ardından iğnelenme ve uyuşma hissiyle beraber ağrı azalır. Rehabilitasyon devresinde soğuk uygulama ile 12-20 dakika içinde ağrının azaltılması egzersiz için fırsat yaratır. Soğuk uygulanırken ağrının azaltılması sporcunun NSAID ilaçlara ihtiyacını azaltır.
b) Ödemin Azaltılması : Yaralanma bölgesindeki damar genişlemesi veya damar yırtılmalarıyla lokal kan volümündeki artış bölgesel şişlik olarak görülür.
Soğuk uygulama ile sağlanan sempatik refleks ; damar çeperindeki düz kasların daralmasına (vazokonstrüksiyon) yol açarak kanamayı kontrol etme imkanı sağlar. Böylece yaralanmış bölgedeki kan dolaşımı yavaşlar.
Kılcal damarlarda yırtılma ve kanama oluştuğunda yapılan soğuk uygulama damar içi basıncı düşürerek doku altı kanamaları azaltır. Dolayısıyla lenfatik sistemin doku boşluklarındaki kanı temizleme yükü hafifletilerek dolaşım sistemine destek sağlanır. Şişlik daha erken ortadan kalkar.
Spor sakatlıklarında akut devre dışında, rehabilitasyon devresinde tedavi egzersizleri ya da düşük yoğunlukta antrenmanlar sonrasında görülebilen ‘’reaktif ödem’’ önleme ve gidermede soğuk uygulama yine etkili bir yöntemdir.
c) Kas Spazmının Azalması: Yaralanmalarda korunma refleksiyle kaslarda gerginlikler oluşur. Gelişen kas spazmı ağrı ve dolaşım bozuklukları gibi sorunlara yol açar. Bu nedenle spazmın giderilmesi gerekir.
Soğuk uygulama ile 27’C altına düşürülen kas ısısı, maksimal kavrama gücü ve kasılmanın yüksek şiddette sürdürebilmesine engeldir. Kas ısısının düşürülmesi bağ doku esnekliği ve eklem içi sıvının akışkanlığını azaltır. Soğukla beraber genel bir ‘’dokusal sertlik’’ oluşur, ancak ağrılı kas spazmı giderilir.
d) Metabolik Faaliyetin Azaltılması: Soğuk uygulamanın en önemli etkisi metabolik faaliyeti azaltmasıdır. Hücresel düzeyde yaşamsal ihtiyaçların azalması, dokuların daha az besinle ve daha az oksijenle tüketiminin düşmesi canlı hücrelerin (sınırda) yaşamasına olanak tanıdığı gibi onarılması gereken hasarlı doku miktarını da azaltır.
Soğuk uygulama ile dokuda enflamatuvar tepkinin gelişmesi engellenemez ancak yavaşlatılarak kontrol edilebilir.
1.devre ; 0-3 dakika içinde : Rahatsız edici soğukluk hissedilir.
2.devre ; 2-7 dakika içinde : Yanma, ısınma hissi ve ardından ağrı ve acı ortaya çıkar.
3.devre ; 5-12 dakika içinde : Uyuşmayla beraber hissizlik başlar.
4.devre ; 12-15 dakika içinde : Hücre faaliyetinde artma olmaksızın derin dokularda damar genişlemesi gerçekleşir.
Soğuk tedavilerinde kısa süreli buz masajı hariç soğuk materyal doğrudan deriye uygulanmaz. Deri ile araya mutlaka ıslatılmış bir bez, havlu vb. malzeme konulur. Yoksa uygulama rahatsız edici olabilir.
Kuru ya da nemli ortamda yapılan yüzeysel ısıtıcı tedaviler dışında fizik tedavide özel araçlarla derin dokuları ısıtma amaçlı tedaviler de yapılmaktadır. Ultrason, kısa dalga diatermi (elektrik akımıyla vücut dokularına hararet verme yöntemi) ve mikro dalga diatermi derin ısıtma amaçlı kullanılan yöntemlerden bazılarıdır.
Sıcak tedavi ile damarlarda genişleme (vazodilatasyon) olur. Kan akımı artar. Böylece dokuya daha fazla oksijen ve besin ulaşır. Atık maddeler ise artan dolaşım ile daha hızlı uzaklaştırılır. Sinir lifleri ile sıcak duyusunun sinyallerinin iletilmesi beyne ulaşan ağrı duyusu sinyallerini azaltmaktadır. Bağ dokusu sertliğinin azaltılmasında, doku yapışıklıklarının çözülmesinde sıcak tedavi faydalıdır. Isınma ile kas spazmı çözülür, ağrı hafifler ve eklem hareket açıklığı artar.
Sıcak tedavisi küçük bir alana, bölgesel olarak ya da tüm vücudu etkileyecek şekilde yapılabilir. Kas tutulması gibi lokal şikayetlerde sıcak uygulamanın sadece etkilenen alana yapılması yeterlidir. Daha geniş bir alanı etkileyen ağrı ve tutukluklarda bölgesel tedaviler yapılabilir. Bunun için sıcak nemli bir havlu veya büyük bir hotpack (sıcak paket) kullanılabilir. Tüm vücudun ısındığı kaplıca ve sauna gibi tedaviler ise yaygın eklem kireçlenmesinde tercih edilebilir.
Egzersize engel bir durum yoksa esneme ve ısınma egzersizleri de vücudu ve kasları ısıtmak için iyi bir yöntemdir.
Sorunlu bölgede morarma veya şişlik varsa sıcak tedavi sakıncalı olabilir. Bu durumda soğuk daha yararlıdır. Açık yaralar üzerine sıcak tedavi yapılmaz.
Soğuk tedavisinin sınırlı süre uygulanması gerekirken sıcak tedaviler daha uzun sürelerle yapılabilir. Hafif kas gerginlikleri 15-20 dakika sıcak tedavi ile rahatlayabilir. Daha şiddetli ağrı ve tutukluklar ise 30 dakikadan 2 saate kadar sürebilen uzun süreli uygulama gerektirebilir. Sıcak paketler cilt yanıklarını önlemek için her zaman bir havlu ile sarılarak kullanılmalıdır.
Kaynak: www.sprint-sporakademisi.com/spor-sahalarinda-ilkyardim-ve-ontedavi-yontemleri/